“Jessica, kan je alsjeblieft naar me kijken terwijl ik praat?” verzoekt Chris halverwege hun wekelijkse relatietherapiesessie bij mij. Jessica staart naar de grond en haar lichaamstaal laat zien dat ze uit het gesprek is gestapt. Chris vertelde zojuist hoe gestrest hij zich voelt op werk en hoe moeilijk hij het vindt om om te gaan met de eisen van Jessica wanneer hij thuiskomt. Jessica reageerde hier niet goed op en begon terug te argumenteren. Maar nu lijkt ze volledig afgesloten.
Als relatietherapeut weet ik hoe belangrijk het is om tekenen van overspoeling bij mijn cliënten te herkennen. Ik vermoed dat Jessica’s hartslag is verhoogd, wat een aanwijzing is dat haar lichaam in een vecht-vlucht reactie terecht is gekomen. Om het zeker te weten, gebruiken we een hartslagmeter. Die bevestigt dat haar hartslag 106 slagen per minuut is. Voor de meeste mensen ligt een rustende hartslag ergens tussen de 60-80. Ik vraag het stel om een time-out te nemen en begeleid ze met een ontspanningsoefening. Even later is Jessica gekalmeerd en kan ze weer aanwezig zijn in het gesprek.
Deze situatie zie ik in mijn werk veel voorbij komen. Een stel voert een conflictgesprek en het escaleert bij één of beide partners. Het brein heeft een acuut gevaar geobserveerd en stuurt het lichaam in een overlevingsstand. De één kan vechten, en de ander vluchten of bevriezen. We noemen dit fysiologisch overspoeld raken. Overspoeld raken is geen keuze en het is bovendien een naar gevoel. Je hart bonst, je ademhaling is oppervlakkig en de adrenaline giert door je lichaam, terwijl je in gesprek bent met je geliefde en er geen fysieke dreiging bestaat.
Overspoeling maakt het onmogelijk om effectief te communiceren. Wanneer we in overlevingsstand staan, kunnen we niet helder nadenken, laat staan naar elkaar luisteren. Niet raar dus dat onderzoek van psycholoog Dr. John Gottman heeft aangetoond dat overspoeling tijdens conflictgesprekken een voorspeller is van echtscheiding. Wanneer we overspoeld zijn, zijn we eerder geneigd om dingen te zeggen of te doen waar we later spijt van hebben. We kunnen defensief, kritisch of zelfs agressief worden ten opzichte van onze partner.
Als relatietherapeut help ik cliënten te herkennen wanneer ze overspoeld raken en leer ik hen strategieën om daarmee om te gaan. Meestal betekent dit dat ze afspreken een time-out te mogen nemen tijdens een conflict en dat de ander dat ook accepteert. Ze bespreken ook wat ze kunnen doen tijdens zo’n pauze. Afleiding is belangrijk, omdat veel mensen juist kunnen gaan malen waardoor ze overspoeld blijven. Ze kunnen een boek lezen, luisteren naar muziek, spelen met de kinderen of gaan wandelen. Daarna is het wel de bedoeling dat ze terugkomen op het gesprek, het liefst binnen 24 uur.
Terugkomend op het stel Chris en Jessica: toen Jessica’s hartslag weer normaal was, konden ze een ander, veel beter gesprek voeren. Als ze waren doorgegaan terwijl ze overspoeld waren, zou het een negatieve uitkomst hebben gehad, maar nu waren ze in staat om een escalatie om te zetten in samenwerking, begrip en verbinding. Een wereld van verschil.